Borelioza – co to jest?
Borelioza to choroba odkleszczowa, która jest trudna zarówno w leczeniu, jak i diagnozowaniu. Pierwszym i najszybciej występującym objawem, wskazującym na obecność zakażenia, jest tzw. rumień wędrujący, który najczęściej pojawia się w okolicy wkłucia kleszcza. Podobnie jak w przypadku innych chorób odzwierzęcych, warunkiem zakażenia jest obecność chorobotwórczych drobnoustrojów w organizmie kleszcza. Szacuje się, że tylko kilka procent kleszczy jest zakażonych krętkami z rodzaju Borrelia. Ponadto większość zakażeń krętkami jest na wczesnym etapie niszczona przez mechanizmy obronne ludzkiego organizmu i przebiega bezobjawowo, pozostawiając ślad w postaci obecności swoistych przeciwciał. W Polsce przeciwciała przeciwko krętkom mogą być obecne nawet u kilkunastu procent całkowicie zdrowych osób, które samodzielnie zwalczyły chorobę.
Borelioza – przyczyny
Chorobę zwaną boreliozą wywołuje bakteria, która jest przenoszona przez kleszcze. Ukąszenie kleszcza, będącego nosicielem krętka, może doprowadzić do rozsiania bakterii poprzez chłonkę, krew i wzdłuż nerwów obwodowych – co tłumaczy, dlaczego borelioza może dawać objawy neurologiczne. Główną przyczyną jej powstawania jest zarażenie bakteriami Borellia burgdorferi. Bakterie te mogą występować pod kilkoma postaciami, jako krętki i cysty. Krętki charakteryzują się dużą ruchliwością, natomiast cysty są nieruchome i odporne na antybiotyki, które mogą niszczyć krętki.
Borelioza – objawy
Wczesne objawy
Jednym z najbardziej charakterystycznych wczesnych objawów boreliozy jest rumień wędrujący. Jest to czerwona lub czerwono-sina plama, która zazwyczaj pojawia się w miejscu ukąszenia przez kleszcza. Rumień wędrujący może mieć różne kształty i rozmiary, ale zazwyczaj ma średnicę powyżej 5 cm i jest wyraźnie odgraniczony od zdrowej skóry. Plama może rozszerzać się obwodowo, często z jaśniejszym środkiem, przypominając wyglądem tarczę strzelniczą. Warto zaznaczyć, że nie u wszystkich zakażonych osób pojawia się rumień wędrujący.
Objawy późniejsze
Jeżeli borelioza nie zostanie wyleczona w fazie wczesnej, mogą pojawić się późniejsze objawy, które często mają poważniejszy charakter i mogą dotyczyć różnych układów i narządów w organizmie.
- Układ kostno-stawowy
Jednym z najczęstszych późnych objawów boreliozy są nawracające bóle stawów, które mogą przybrać formę zapalenia stawów (boreliozowe zapalenie stawów). Zazwyczaj dotyczy ono dużych stawów, takich jak kolana, ale może też obejmować inne stawy. Bóle stawów mogą być intensywne i utrudniać codzienne funkcjonowanie. U niektórych pacjentów może dojść do uszkodzenia stawów i przewlekłych problemów ze stawami. - Układ nerwowy
Borelioza może prowadzić do różnych objawów neurologicznych. Jednym z nich jest porażenie nerwów czaszkowych, najczęściej dotyczące nerwu twarzowego, co objawia się opadaniem jednej strony twarzy (porażenie Bella). Mogą również wystąpić bóle głowy, problemy z pamięcią, zaburzenia koncentracji, a nawet encefalopatia (zaburzenia funkcji mózgu). W skrajnych przypadkach może dojść do zapalenia mózgu i rdzenia kręgowego (neuroborelioza), co jest stanem zagrażającym życiu i wymagającym natychmiastowej interwencji medycznej. - Układ krążenia
Borelioza może wpływać również na serce, powodując zapalenie mięśnia sercowego (kardioborelioza). Objawy mogą obejmować kołatanie serca, bóle w klatce piersiowej, duszność oraz zmiany w rytmie serca, które mogą prowadzić do poważnych zaburzeń rytmu i niewydolności serca. - Układ limfatyczny
Jednym z objawów boreliozy może być powiększenie węzłów chłonnych, które są bolesne i wyczuwalne pod skórą. Powiększone węzły chłonne mogą wskazywać na reakcję organizmu na zakażenie i stan zapalny.
Inne objawy
Borelioza może powodować również inne, mniej specyficzne objawy, które mogą być mylone z innymi chorobami. Do tych objawów należą:
- Przewlekłe zmęczenie i osłabienie
- Bóle mięśni i sztywność
- Problemy ze snem
- Wysoka gorączka i dreszcze
- Zaburzenia widzenia i słuchu
Objawy boreliozy mogą być bardzo różnorodne i zmienne, co często utrudnia postawienie prawidłowej diagnozy. W przypadku podejrzenia boreliozy, szczególnie po ukąszeniu przez kleszcza, należy jak najszybciej skontaktować się z lekarzem, aby przeprowadzić odpowiednie badania diagnostyczne i rozpocząć leczenie.
Czy borelioza jest uleczalna?
Całkowite wyleczenie boreliozy jest bardziej prawdopodobne we wczesnych stadiach. W przypadku późnej fazy choroby, poprawa jest zazwyczaj tylko częściowa. Niestety, niektórzy lekarze mogą ignorować występujące u pacjenta objawy, nie potrafiąc ich prawidłowo rozpoznać. Borelioza może być przyczyną depresji, huśtawek nastrojów, nadmiernej drażliwości i zaburzeń koncentracji. Dla pacjenta istotną informacją jest to, że brak objawów przez dłuższy czas nie oznacza całkowitego wyleczenia. Borelioza nie daje trwałej odporności i może przetrwać w stadium uśpienia bardzo długo, czekając na sprzyjające warunki do namnażania. Polimorfizm krętka borrelli jest także jej mechanizmem obronnym. Zmiana postaci patogenu, zmienność antygenowa oraz umiejętność chowania własnych antygenów dezorientuje układ odpornościowy, który nie jest w stanie skutecznie odpowiedzieć na tak złożony proces. Krętek borrelIi potrafi chować własne antygeny, co oznacza, że są one niewidoczne dla przeciwciał. Bakteria przybiera wtedy kształt pęcherzyka lub kuli będąc w stadium uśpienia, by z powrotem przyjąć formę spiralną w bardziej sprzyjających warunkach. Ważną informacją jest to, że bakteria sama wybiera rodzaj tkanki, w której panują dla niej najbardziej korzystne warunki. Powierzchnia patogenu jest bogata w specjalne receptory, dzięki którym borrelia przyczepia się do chrząstki, gleju czy nawet neuronów.
Borelioza – leczenie
Leczenie boreliozy jest najbardziej efektywne we wczesnym stadium choroby. Gdy zdiagnozowana zostaje we wczesnej fazie, często wystarczy krótki kurs antybiotykoterapii, aby całkowicie wyeliminować infekcję. Najczęściej stosowane antybiotyki w tej fazie to:
- Doksycyklina: Jest to antybiotyk o szerokim spektrum działania, który jest skuteczny przeciwko krętkom Borrelia. Zwykle stosuje się go przez okres 10-21 dni, w zależności od nasilenia objawów i indywidualnej reakcji pacjenta na leczenie. Doksycyklina jest często wybierana ze względu na swoją skuteczność oraz wygodę stosowania (dawkowanie doustne).
- Amoksycylina: Jest alternatywą dla doksycykliny, szczególnie u dzieci, kobiet w ciąży oraz osób, które nie tolerują doksycykliny. Kurs leczenia trwa zwykle od 14 do 21 dni.
- Cefuroksym (aksetyl): Jest stosowany u pacjentów, którzy nie mogą przyjmować doksycykliny ani amoksycyliny. Leczenie trwa zazwyczaj od 14 do 21 dni.
Wszystkie te antybiotyki mają na celu szybkie wyeliminowanie krętków Borrelia z organizmu, zanim infekcja zdąży się rozprzestrzenić i doprowadzić do poważniejszych powikłań.
Leczenie późnej fazy boreliozy
W przypadku późnej fazy boreliozy, która może wystąpić miesiące lub nawet lata po pierwotnym zakażeniu, leczenie jest bardziej skomplikowane i wymaga dłuższej oraz intensywniejszej terapii antybiotykowej. Późne stadia choroby mogą obejmować przewlekłe zapalenie stawów, problemy neurologiczne oraz kardiologiczne. Antybiotyki stosowane w leczeniu późnej fazy boreliozy to:
- Ceftriakson: Jest podawany dożylnie i jest zwykle stosowany w cięższych przypadkach neuroboreliozy oraz przy poważnych powikłaniach kardiologicznych. Leczenie trwa zazwyczaj od 14 do 28 dni. Ceftriakson jest wybierany ze względu na jego zdolność do przenikania do płynu mózgowo-rdzeniowego oraz skuteczność w eliminacji krętków Borrelia.
- Cefotaksym: Jest kolejną opcją dożylnego leczenia antybiotykowego, stosowaną w podobnych przypadkach jak ceftriakson. Kurs leczenia trwa od 14 do 28 dni, w zależności od reakcji pacjenta na leczenie.
Długoterminowe leczenie i opieka nad pacjentem
Leczenie boreliozy, szczególnie w jej późnych stadiach, może wymagać długoterminowej opieki medycznej i monitorowania. Pacjenci mogą wymagać wsparcia w zarządzaniu przewlekłymi objawami oraz rehabilitacji, szczególnie w przypadku poważnych powikłań neurologicznych lub stawowych. Oprócz antybiotykoterapii, leczenie może obejmować:
- Leki przeciwbólowe i przeciwzapalne: W celu złagodzenia bólu stawów oraz mięśni.
- Fizjoterapia: Aby poprawić ruchomość stawów oraz funkcje motoryczne.
- Wsparcie psychologiczne: W przypadkach, gdy pacjenci cierpią na depresję, lęki lub inne problemy psychiczne wynikające z przewlekłej choroby.
Zapobieganie boreliozie
Oprócz leczenia, ważnym elementem w walce z boreliozą jest zapobieganie zakażeniom. Obejmuje to:
- Unikanie obszarów o wysokim ryzyku występowania kleszczy: Takich jak lasy i łąki, szczególnie w sezonie aktywności kleszczy.
- Stosowanie repelentów: Na bazie DEET lub permetryny, które odstraszają kleszcze.
- Noszenie odpowiedniej odzieży: Długie rękawy, spodnie oraz zakryte buty, aby zminimalizować kontakt skóry z kleszczami.
- Regularne sprawdzanie ciała: Po przebywaniu na zewnątrz, szczególnie w obszarach o wysokim ryzyku występowania kleszczy, w celu szybkiego usunięcia kleszcza, zanim zdąży przekazać krętki Borrelia.
Wczesne rozpoznanie i leczenie boreliozy są kluczowe dla zapobiegania poważnym powikłaniom oraz długotrwałym skutkom zdrowotnym.
